سندرم تخمدان پلی کیستیک شایع ترین اختلال هورمونی در میان زنان در سنین باروری است. نامگذاری این سندرم به دلیل وجود تخمدان های بزرگ محتوی تعداد زیادی کیست کوچک (در اغلب زنان مبتلا و نه در همه) است که در لایه بیرونی هر تخمدان قرار گرفته است. قاعدگی های نامنظم، رشد موهای زاید، جوش های پوستی (آکنه) و چاقی در زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک مشاهده می شود. این عارضه می تواند در نوجوانی با دوره های قاعدگی نامنظم مشخص گردد یا اینکه بعد ها به دنبال افزایش وزن یا مشکل در باروری تشخیص داده شود. علت دقیق این اختلال هنوز ناشناخته است. زنان مبتلا ممکن است به دلیل مشکلات بوجود آمده در تخمک گذاری، برای باردار شدن با مشکل مواجه شوند. تشخیص زودهنگام و شروع درمان می تواند به پیشگیری عوارض طولانی مدت آن مثل دیابت نوع ۲، بیماری های قلبی و سکته کمک کند.
علائم سندرم تخمدان پلی کیستیک
علائم سندرم تخمدان پلی کیستیک اغلب بلافاصله بعد از اولین دوره قاعدگی شروع می شود. در پاره ای از موارد نیز در سالهای بعدی باروری، به دلیل افزایش تدریجی وزن رخ می دهد. علائم آن از فردی به فرد دیگر متفاوت است (هم از لحاظ شدت و هم از لحاظ نوع آن). پزشک شما برای تشخیص به دنبال حداقل دو نشانه از نشانه های زیر است :
قاعدگی های نامنظم
این امر یکی از شایع ترین مشخصات این بیماری است. منظور از قاعدگی های غیر معمول، فاصله بیش از ۳۵ روز بین دو قاعدگی، کمتر از ۸ دوره قاعدگی در یک سال، عدم قاعدگی برای ۴ ماه یا بیشتر و وقوع قاعدگی با تاخیر که ممکن است همراه با خونریزی خیلی کم یا شدید باشد، است.
افزایش آندروژن ها یا هورمون های مردانه
سطوح بالای هورمون های مردانه (آندروژن ها) می تواند سبب ایجاد علائم ظاهری مثل رشد موهای زاید در صورت و بدن(هیرسوتیسم)، ایجاد آکنه در بزرگسالی یا آکنه های شدید در نوجوانی و طاسی با الگوی مردانه شود. علائم ناشی از آندروژن بالا می تواند بر اساس نژاد فرد متفاوت باشد. پس شما بسته به زمینه نژادی ممکن است این علائم را نشان دهید یا خیر. مثلا زنان نژاد آسیایی یا اروپای شمالی ممکن است تظاهرات متفاوت را بروز دهند.
تشخیص سندرم تخمدان پلی کیستیک
تخمدان های پلی کیستیک با کمک سونوگرافی می توان تخمدان های بزرگ حاوی تعداد زیادی کیست کوچک را مشخص کرد. اما برخلاف آنچه از نام آن پیداست، تنها با وجود تخمدان های پلی کیستیک نمی توان تشخیص قطعی داد. برای تشخیص قطعی سندرم تخمدان پلی کیستیک وجود دوره های قاعدگی نامنظم یا علائم ناشی از میزان آندروژن بالا نیز لازم است. ممکن است برخی از زنان با وجود تخمدان های پلی کیستیک در سونوگرافی به سندرم تخمدان پلی کیستیک مبتلا نباشند. از طرف دیگر نیز ممکن است در بعضی از افراد مبتلا به این سندرم، تخمدان ها در سونوگرافی طبیعی باشند.
علل سندرم تخمدان پلی کیستیک
تظاهرات همراه با سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) ناباروری زنان مبتلا به PCOS ممکن است به دلیل کمبود تخمک گذاری، در باردار شدن با مشکل مواجه شوند. بد نیست بدانید که این بیماری شایع ترین دلیل ناباروری در زنان است.
چاقی
در حدود نیمی از زنان مبتلا به PCOS چاق هستند. در مقایسه با زنان هم سن که این اختلال را ندارند، زنان مبتلا ، احتمال بیشتری دارد که دچار اضافه وزن یا چاقی باشند.
پیش دیابت یا دیابت نوع ۲
بسیاری از زنان مبتلا به PCOS، دچار مقاومت به انسولین هستند که این امر توانایی بدن برای استفاده بهینه از انسولین جهت تنظیم قند خون را مختل می کند. این موضوع می تواند سبب بالا رفتن قند خون و در نتیجه دیابت نوع ۲ گردد. نام دیگر پیش دیابت، اختلال در تحمل گلوکز است.
آکانتوز سیاه (Acanthosis nigricans)
یک اصطلاح پزشکی است که به وجود پوست مخملی و تیره بر روی پشت گردن، زیر بغل ، اعضای تناسلی خارجی و زیر پستان ها اطلاق می شود. وجود این شرایط در پوست یکی از نشانه های مقاومت به انسولین است.
برای سندرم پلی کیستیک چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
تشخیص و درمان زودهنگام سندرم تخمدان پلی کیستیک می تواند به کاهش ابتلا به عوارض بلند مدت آن مثل دیابت نوع ۲، فشار خون بالا، بیماری های قلبی و سکته کمک کند. اگر قاعدگی های نامنظم مثل تاخیر در قاعدگی یا قطع آن و موهای زاید روی بدن یا صورت یا آکنه دارید با پزشک خود مشورت کنید.
عوامل خطر سندرم تخمدان پلی کیستیک
علل بیماری چرخه های نرمال باروری توسط تغییرات ایجاد شده در سطوح هورمون های تولید شده توسط غده هیپوفیز در مغز و تخمدان های شما تنظیم می گردد. غده هیپوفیز هورمون های محرک فولیکول و هورمون سازنده جسم زرد را ترشح می کند که این دو هورمون رشد و آزاد سازی تخمک در تخمدان ها را کنترل می کنند. در طول چرخه یک ماهه، تخمک گذاری تقریبا دو هفته قبل از قاعدگی رخ می دهد.
تخمدان های شما هورمون های استروژن و پروژسترون را ترشح می کنند که دیواره رحم را برای دریافت تخم بارور آماده می سازند. همچنین تخمدان ها تولید هورمون های مردانه (آندروژن ها) مثل تستوسترون را نیز برعهده دارند.اگر بعد از تخمک گذاری بارداری رخ ندهد، ترشح استروژن و پروژسترون کاهش می یابد و دیواره رحم در طول قاعدگی ریزش می کند. در سندرم تخمدان پلی کیستیک ، ممکن است غده هیپوفیز مقادیر بالای هورمون سازنده جسم زرد ترشح کند و تخمدان ها مقادیر بالای آندروژن ها را تولید نمایند. این امر چرخه نرمال قاعدگی را مختل می سازد و می تواند سبب ناباروری، پرمویی بدن و آکنه گردد. اگرچه دانشمندان علت وقوع سندرم تخمدان پلی کیستیک را نمی دانند ولی عوامل زیر می توانند در این میان نقش داشته باشند :
انسولین بالا
انسولین هورمونی است که توسط پانکراس تولید می شود و به سلول های بدن اجازه می دهدکه از قند(گلوکز) استفاده کنند. قند منبع اولیه انرژی بدن است. اگر شما دچار مقاومت به انسولین باشید، توانایی بدن برای مصرف بهینه انسولین مختل می گردد و پانکراس شما برای مهیا کردن گلوکز مورد نیاز سلول ها، انسولین بیشتری ترشح می کند. تصور می شود که انسولین بالا ، سبب افزایش ساخت آندروژن ها در تخمدان ها می گردد.
درجه های پایین التهاب
گلبولهای سفید خون در طی فرایند التهاب، برای مبارزه با عفونت ماده ای را ترشح می کنند. استفاده از بعضی از غذاهای خاص در افراد مستعد می تواند سبب ایجاد پاسخ التهابی گردد.در این شرایط گلبول های سفید ماده ای را تولید می کنند که می تواند سبب مقاوت به انسولین و تجمع کلسترول در رگ های خونی شود.(آترواسکلروز). آترواسکلروز موجب بیماری های قلبی می گردد. تحقیقات نشان می دهد که زنان مبتلا به PCOS، درجات پایین التهاب دارند.
وراثت
اگر خواهر یا مادر شما PCOS داشته باشد، احتمال اینکه شما نیز به آن مبتلا شوید بالاست. محققان به دنبال امکان ارتباط ژن های جهش یافته با PCOSهستند.
رشد غیر نرمال جنینی
تحقیقات جدید نشان می دهد که مواجهه زیاد با هورمون های مردانه (آندروژن ها) در طول دوره جنینی می تواند ژن های نرمال را به طور همیشگی از عمل طبیعی خود باز دارد.(پروسه ای که به نام بیان ژن نامیده می شود). به این ترتیب ممکن است الگوی مردانه گسترش چربی ها در شکم که ریسک مقاوت به انسولین و درجات پایین التهاب را افزایش می دهد، رخ دهد. تحقیقات برای یافتن این موضوع که این فاکتورها تا چه حد به ایجاد PCOS کمک خواهد کرد، ادامه دارند.
عوارض سندرم تخمدان پلی کیستیک
وجود PCOS می تواند احتمال ایجاد مواردی را که در پایین ذکر شده افزایش دهد به خصوص اگر همراه با چاقی باشد: دیابت نوع ۲ فشار خون بالا کلسترول غیر نرمال، تری گلیسرید بالا یا کاهش لیپوپروتئین با چگالی بالا(HDL) یا همان کلسترول خوب. سطح بالای پروتئین C- reactive. یکی از شاخص های بیماری های قلبی. سندرم متابولیک، مجموعه ای از علایم و نشانه ها که سبب ریسک بالای ابتلا به بیماری های قلبی می شوند. کبد چرب غیر الکلی (التهاب شدید کبد که به علت تجمع چربی در آن رخ میدهد) قطع تنفس در خواب خونریزی های غیرمعمول رحمی سرطان دیواره رحم( سرطان آندومتر) که به دلیل مواجه مکرر با مقادیر بالای استروژن ایجاد می شود. دیابت بارداری یا فشار خون بالای بارداری
آمادگی برای ملاقات پزشک در ابتدا با پزشک خانوادگی خود و یا متخصص داخللی مشورت کنید. بعد از آن شما به یک پزشک متخصص زنان، یا متخصص غدد داخلی ارجاع داده می شوید. در ذیل اطلاعاتی ارائه شده که به شما برای آماده شدن جهت ملاقات با پزشکتان کمک می کند. همچنین در مورد آنچه که باید از پزشک انتظار داشته باشید، مطالبی بیان شده است.
اقدامات لازم سندرم تخمدان پلی کیستیک
- هر نشانه و علامتی را که تجربه کرده اید بنویسید: هر نشانه ای را یادداشت کنید حتی اگر تصور می کنید که ارتباطی نداشته باشد.
- لیستی از داروها، ویتامین ها و سایر مکمل هایی که مصرف می کنید تهیه کنید: دوز مصرفی و زمان مصرف را نیز بنویسید.
- اگر امکان دارد، یکی از افراد خانواده یا دوستان نزدیکتان را همراه خود ببرید: ممکن است پزشک اطلاعات زیادی به شما بدهد که به خاطر سپردن همه آنها برای شما سخت باشد.
- یک دفتر یادداشت همراه خود داشته باشید تا در حین صحبت با پزشک از اطلاعات مهم یادداشت بردارید.
- در مورد سوالاتی که خواهید پرسید فکر کنید: آنها را بنویسید. برای اینکه وقت کم نیاورید ، سوال های مهم را در ابتدا بپرسید. بعضی از سوالات مهم که برای سندرم تخمدان پلی کیستیک می توانید بپرسید شامل موارد زیر است:
- چه آزمایشاتی مورد نیاز است؟
- این بیماری چه تاثیری بر باردار شدن من دارد؟
- آیا داروهای موجود می تواند علایم این بیماری و قابلیت باروری مرا بهبود بخشد؟
- عوارض مورد انتظار دارو ها چیست؟
- تحت چه شرایطی شما جراحی را توصیه می کنید؟
- با توجه به شرایط من، شما چه روش درمانی ای را پیشنهاد می کنید؟
- عوارض طولای مدت ناشی از PCOS چیست؟
- آیا بروشور یا هر برگه ای در این مورد دارید تا من همراه خود ببرم؟
- دیدن چه وب سایت هایی را توصیه می کنید؟
- مطمئن باشید که هر آنچه را که پزشکتان گفته، فهمیده اید.از اینکه از پزشک بخواهید مطلبی را دوباره برایتان تکرار کند یا برای سوال پرسیدن ، خجالت نکشید. چه مواردی را پزشک از شما می پرسد؟
سوالاتی که پزشک ممکن است از شما بپرسد، شامل موارد زیر است:
- چه علائم و نشانه هایی دارید؟
- این علایم هر چند وقت یک بار برایتان اتفاق می افتد؟
- چه مدت است که این علائم را دارید؟ شدت علائم شما چقدر است؟
- آخرین باری که پریود شده اید چه زمانی بوده است؟
- آیا از زمانی که برای اولین بار قاعده شده اید، وزن اضافه کرده اید؟
- چقدر وزنتان بالاتر رفته است؟
- چه زمانی وزن اضافه کردید؟
- آیا چیزی، علائم شما را بهتر می کند؟
- آیا چیزی علائم شما را بدتر می کند؟
- آیا سعی می کنید تا باردار شوید یا می خواهید در آینده باردار شوید؟
- آیا مادر یا خواهرتان تا به حال به PCOS مبتلا شده اند؟
آزمایشات تشخیصی سندرم تخمدان پلی کیستیک
آزمایشات تشخیصی تست اختصاصی ای برای تشخیص قطعی سندرم تخمدان پلی کیستیک وجود ندارد. تشخیص بر مبنای رد موارد دیگر است. یعنی پزشک تمامی علائم و نشانه های شما را بررسی کرده و سپس سایر احتمالات را رد می کند. در طی این پروسه، پزشک شما بسیاری از عوامل را در نظر می گیرد :
سابقه پزشکی
پزشکتان ممکن است سوالاتی در مورد دوره های قاعدگی، تغییرات وزن و سایر علائم شما بپرسد.
معاینه بالینی
پزشک می تواند اطلاعات کلیدی ای را ثبت کند مثل قد، وزن و فشار خون. علاوه بر آن معاینات لگنی نیز می تواند اطلاعات مفیدی را در اختیار پزشک قرار دهد.آزمایش خون: خون شما برای بررسی سطح بعضی از هورمون ها برای تعیین علت اختلالات در قاعدگی یا آندروژن بالا، گرفته می شود. آزمایشات دیگر خون شامل تست کلسترول و تری گلیسرید ناشتا و تست تحمل گلوکز است. در تست تحمل گلوکز میزان قند خون در حالت ناشتا و بعد از مصرف نوشیدنی حاوی گلوکز بررسی می گردد.سونوگرافی لگنی: اولتراسوند لگن می تواند ظاهر تخمدان ها و ضخامت دیواره رحم را نشان دهد. در طول این آزمایش، شما بر روی تخت یا میز آزمایش دراز کشیده و دستگاهی شبیه قلمدر واژن شما قرار می گیرد.
درمان سندرم تخمدان پلی کیستیک
روش های درمانی و داروها درمان سندرم تخمدان پلی کیستیک به طور کلی بر پایه کنترل نگرانی های فردی شما مثل باروری، پرمویی، آکنه و چاقی است. توصیه های ذیل در کنترل علائم و عوارض این بیماری موثر هستند:
به طور منظم چکاپ شوید
کنترل طولانی مدت ریسک فاکتورهای بیماری های قلبی مثل چاقی، کلسترول بالا، دیابت نوع ۲ و فشار خون بالا از اهمیت بالایی برخوردار است. برای کمک به درمان به موقع، پزشک نیاز دارد تا به صورت منظم برای انجام آزمایشات فیزیکی، اندازه گیری فشار خون و تعیین سطح گلوکز و چربی خون شما را ببیند.
عادات و سبک زندگی خود را اصلاح نمایید
انتخاب های درست غذایی و ورزش منظم اولین درمانی است که ممکن است پزشک شما توصیه کند به خصوص اگر اضافه وزن داشته باشید. چاقی سبب وخیم تر شدن مقاومت به انسولین می شود. کاهش وزن می تواند سطوح انسولین و آندروژن را پایین بیاورد و ممکن است تخمک گذاری را به حالت اولیه بازگرداند. بر این اساس کنترل رژیم غذایی زیر نظر متخصص تغذیه یکی از اصولی ترین روشهای درمانی برای این بیماری است.
چرخه های قاعدگی خود را تنظیم نمایید
اگر شما برای بارداری تلاش نمی کنید ممکن است پزشک قرص های ضد بارداری با دوز پایین تجویز کند که حاوی ترکیبی از استروژن و پروژسترون مصنوعی است. این قرص ها تولید آندروژن را کاهش داده و به بدن شما بعد از مواجهه طولانی با استروژن، استراحتی می دهد. این کار سبب کاهش سرطان آندومتر می شود و خونریزی های غیر معمول را اصلاح می کند.
یک روش دیگر مصرف پروژسترون برای ۱۰ تا۱۴ روز در ماه است. این روش دوره های قاعدگی شما را تنظیم می کند و نقش حفاظتی در مقابل ابتلا به سرطان آندومتر دارد ولی سطح آندروژن را بهبود نمی بخشد. عارضه ای که در استفاده از این داروهای هورمونی وجود دارد ایجاد چاقی و یا تشدید آن است که می تواند از طرف دیگر سیر درمانی شما را دچار اختلال نماید.
با توجه به زمینه اصلی در این بیماری که اختلال حساسیت به انسولین است، متخصصین از داروی متفورمین به عنوان یک داروی اصلی در کنترل این بیماری استفاده می نمایند. متفورمین یک داروی خوراکی برای مبتلایان به دیابت نوع ۲ است و سبب حساسیت بیشتر سلول ها نسبت به انسولین می شود.این دارو تخمک گذاری را بهبود می بخشد و در نهایت سبب ایجاد چرخه های منظم قاعدگی می گردد. همچنین اگر شما پیش دیابتی باشید، مصرف این دارو می تواند ابتلا به دیابت نوع ۲ را به تاخیر بیاندازد و اگر تحت یک برنامه رژیمی و ورزشی هستید استفاده از این دارو می تواند به کاهش وزن شما کمک کند.. جالب است بدانید که این دارو از آنجا که بر خلاف داروهای هورمونی درمان علامتی نمی نمایند عوارض آن داروها را نخواهند داشت.
رشد موهای زاید را کاهش دهید
ممکن است پزشک شما برای کاهش تولید آندروژن مصرف قرص های پیشگیری از بارداری یا داروی دیگری به نام اسپیرونولاکتون را تجویز کند. این دارو تاثیرات آندروژن ها را بر روی پوست بلوکه می کند. از آنجا که اسپیرونولاکتون می تواند سبب نقص جنین شود، هنگام مصرف این دارو استفاده از یک روش مطمئن پیشگیری از بارداری توصیه می شود. و در افراد باردار یا برای کسانی که قصد بارداری دارند، تجویز نمی گردد.
تراشیدن موی صورت و استفاده از موم و کرم های موبر برای از بین بردن موها انتخاب مناسبی نیستند زیرا که تنها برای چند هفته دوام دارند و لازم است تا بعد از مدتی تکرار شود. ممکن است پزشک روشی را پیشنهاد کند که در آن از جریان الکتریک(الکترولیز) یا لیزر برای از بین بردن فولیکول های مو و کنترل رشد موهای جدید ناخواسته استفاده می شود. اما استفاده از این روش ها نیز بدون کنترل اختلالات متابولیک اولیه بی فایده خواهد بود.
استفاده از دارو برای تحریک تخمک گذاری
اگر شما قصد بارداری داشته باشید شاید نیاز باشد تا برای تحریک تخمک گذاری از این داروها مصرف کنید. کلومیفن یک داروی خوراکی ضد استروژن است که در نیمه اول چرخه قاعدگی مصرف می شود. لازم به ذکر است که پزشکان برای تحریک تخمک گذاری معمولا با متفورمین آغاز می نمایند و بعد در صورت لزوم از کلومیفن هم برای کمک به تحریک تخمک گذاری استفاده می شود.. اگر با وجود مصرف کلومیفن و متفورمین باردار نشدید، ممکن است مصرف گنادوتروپین ها (هورمون محرک فولیکولیاFSH و هورمون جسم زرد یا LH) از طریق تزریق توصیه شود. تاکید مجدد این موضوع اهمیت دارد که هیچکدام از این داروها را به طور خودسرانه و بدون تجویز پزشک نباید استفاده نمایید.
درمان سندرم تخمدان پلی کیستیک با جراحی
عمل جراحی اگر داروها به باردار شدن شما کمک نکنند یک جراحی بر روی تخمدان بوسیله لاپاراسکوپی تواند یک گزینه درمانی دیگر برای بعضی از زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک باشد. پزشک می تواند به شما بگوید که آیا این نوع جراحی مناسب شرایط شما هست یا خیر. در این عمل، جراح یک شکاف کوچک بر روی شکم ایجاد کرده و از این طریق یک لوله که متصل به یک دوربین ریز است را وارد می کند (لاپاروسکوپ).
این دوربین تصاویر لازم از تخمدان های شما و اعضای تناسلی مجاور را برای جراح مشخص می کند. سپس پزشک وسیله جراحی را وارد کرده و از انرژی الکتریکی یا لیزر برای سوزاندن سوراخ های موجود درفولیکول روی سطح تخمدان ها استفاده می کند. هدف این کار تحریک تخمک گذاری بوسیله کاهش سطح آندروژن هاست.
توصیه های پزشک برای سندرم پلی کیستیک
دکتر اعظم سادات مهدوی توصیه می کنند بانوان و دخترانی که سیکل قاعدگی آنان بیشتر از ۳۵ روز و یا کمتر از ۲۱ روز است حتما به پزشک متخصص مراجعه نمایند زیرا یکی از شایع ترین علل بی نظمی سندرم پلی کیستیک بی نظمی قاعدگی است .
هم چنین بانوان و یا دخترانی که دارای اضافه وزن و آکنه و جوش هستند حتما به پزشک مراجعه نمایند تا علت بررسی شود این علائم بیان شده یکی از علت های سندرم پلی کیستیک تخمدان می باشد .
بنابراین بانوانی که اضافه وزن و جوش و آکنه دارند حتما باید به پزشک مراجعه نمایند تا علت بررسی شود زیرا ممکن است به سندرم پلی کیستیک مبتلا شده باشند .
در برخی از موارد علت بروز این کیست می تواند ژنتیک باشد انجام معاینات ماهانه منظم به تشخیص این بیماری کمک شایانی می کند و در صورتی که بانوان به این بیماری مبتلا باشند، می توانند به آسانی و با انجام معاینات ماهانه منظم از پیشرفت بیماری و بروز سایر بیماری ها پیشگیری های لازم را به عمل آورد .
اگر بانوان نسبت به این بیماری بی تفاوت باشند ، تخمک گذاری با مشکل روبرو می شود در نتیجه خطر مبتلا شدن بانوان به سرطان اندومتر رحم بیشتر است، هم چنین بیماری دیابت نیز در بانوان رخ می دهد ، یکی از علت های نازایی این بیماری می باشد .
یکی از سوالات متداولی که در خصوص سندرم پلی کیستیک بیان می شود نحوه درمان این کیست می باشد ، دکتر مهدوی در خصوص درمان این بیماری بیان می کنند ، درمان بسته به اندازه ونوع کیست متفاوت است .
