در مورد تاثیر اندومتریوز در ناباروری تحقیقات زیادی انجام نشده است، اما به طور کلی تصور می شود زنانی که به اندومتریوز مبتلایند برا باردار شدن با مشکلات بیشتری موجه هستند. مطالعات نشان می دهد زنانی که به اندومتریوز سطح یک یا دومبتلا هستند(معمولاً بیماری اندومتریوز را بنا به شدت آن از سطح یک تا چهار دسته بندی می کنند) نسبت به زنان عادی برای باردار شدن به زمان بیشتری نیاز دارند و یا احتمال بارداری کمتری دارند. همچنین به نظر می رسد هرچقدر میزان شدت اندومتریوز فرد بیشتر باشد، احتمال اینکه در باردار شدن با مشکل روبرو شود بیشتر است.
اندومتریوز به معنای ناباروری نیست!
باید به خاطر داشته باشید که ابتلا به اندومتریوز به این معنا نیست که هرگز نمی توانید صاحب فرزند شوید. بلکه بدین معناست که برای باردار شدن نسبت به زنان عادی با مشکلات بیشتری مواجه خواهید بود.
در مطالعه ای که در استرالیا انجام شد و ۳۸۹۵ زن مبتلا به اندومتریوز در آن مورد بررسی قرار گرفتند، ۵۴% از زنانی که قصد بارداری داشتند در ۱۲ ماه نخست باردار نشدند. با این حال ۷۰% از آنها در نهایت موفق شدند حداقل یک بارداری موفق داشته باشند. در مقام مقایسه باید بدانید در سال ۱۹۹۵، شاخص ناباروری در زنان امریکایی ۱۰.۲% بوده است.
مطالعه ای که ذکر شد به زنانی مربوط می شود که در سال های ۱۹۷۰ تا ۱۹۸۰ و حتی پیش از آن قصد بارداری داشتند و در آن زمان تکنولوژی های باروری کمکی زیاد رایج و در دسترس نبود یا نسبت به امروز موفقیت فعلی را نداشت. بنابراین امروزه می توان گفت درصد موفقیت باروری در این گونه زنان بسیار بیش از ۷۰% است.
دلایل ناباروری ناشی از اندومتریوز
در بیشتر موارد مشخص نیست چرا زنان مبتلا به اندومتریوز برای باردار شدن با مشکل مواجهند.
اما در مواقعی که اندومتریوز آن قدر شدید باشد که بتواند به یک یا چند ارگان دخیل در باروری آسیب وارد نماید، دلیل دشواری روشن خواهد بود.
برای مثال چنانچه تخمدان ها با چسبندگی های ضخیم پوشانده شده باشند، تخمک قادر نخواهد بود از تخمدان خارج شده و بارور شود. همچنین اگر تخمدان ها یا لوله های فالوپ به واسطه چسبندگی در نقاط غیرنرمالی قرار بگیرند (یا بچسبند) تخمکی که تازه آزاد شده نخواهد توانست راه ورود به لوله فالوپ را بیابد. این آسیب معمولاً فقط در زنانی که اندومترویز سطح یک یا دو دارند دیده می شود.
در توضیح دلیل دشواری بارداری برای زنان مبتلا به اندومتریوز نظریه های زیادی ارایه شده؛ با این حال تا به امروز هیچ یک به اثبات نرسیده است. ممکن است دلایل متعددی وجود داشته باشد و دلایل متعدد در زنان مختلف نسبی باشد. برخی از نظریات ارایه شده بدین شرح است:
- چسبندگی های لگنی مانع حرکت تخمک به سمت لوله فالوپ می شود.
- تخمک های تولید شده کیفیت خوبی ندارند.
- مواد شیمیایی تولید شده توسط اندومتریوز مانع حرکت تخمک به سمت لوله های فالوپ می شود.
- تورمی که در اثر اندومتریوز در لگن ایجاد می شود موجب تولید سلول هایی می شود که به اسپرم حمله نموده و عمر آن را کوتاه می کند.
- هر ماهه تخمک از تخمدان آزاد نمی شود (که البته این مورد در زنان دیگری که به اندومتریوز مبتلا نیستند نیز ممکن است).
سقط جنین
هیچ شواهدی دال بر این مطلب که اندومتریوز موجب سقط جنین می شود وجود ندارد.
همچنین در مورد این که درمان اندومتریوز موجب می شود زنان سقط جنین کمتری داشته باشند نیز شواهدی وجود ندارد.
درمان های هورمونی در سطوح مختلف اندومتریوز
درمان های مختلفی برای سطوح مختلف اندومتریوز وجود دارد که به شرح زیر است :
اندومتریوز سطح یک و دو
در زنانی که به اندومتریوز سطح یک یا دو مبتلا هستند، داروهای هورمونی برای ناباروری منتج از اندومتریوز درمان مؤثری محسوب نمی شوند. شواهد نیز نشان می دهد هیچ یک از داروهای هورمونی نرخ باروری را در این زنان افزایش نمی دهد. بنابراین این داروها را نباید برای درمان ناباروری زنان مبتلا به اندومتریوز سطح یک یا دو به کار برد.
اندومتریوز سطح سه و چهار
در مورد زنانی که به اندومتریوز شدیدتر مبتلا هستند، تا کنون هیچ مطالعه رسمی مبنی بر تأثیر درمان های هورمونی بر ناباروری انجام نشده است. با این حال تصور می شود این داروها مؤثر نباشند.
درمان از طریق جراحی
در ابتدا باید ببینیم که هدف از جراحی چیست؟
جراحی هایی که در مورد ناباروری های ناشی از اندومتریوز انجام می شود با هدف برداشتن اندومتریوز و چسبندگی های موجود صورت می پذیرد. در صورتی که اندومتریوز به هر یک از ارگان ها آسیب وارد کرده و یا موجب شده باشد آنها در موقعیت های غیرنرمالی ثابت بشوند، طی عمل جراحی سعی خواهد شد آسیب جبران شده و آناتومی ارگان ها تا حد ممکن به حالت اول و موقعیت نرمال بازگردانده شود.
اندومتریوز سطح یک و دو
در زنانی که به اندومتریوز سطح یک و دو مبتلا هستند، عمل جراحی لاپراسکوپی درمان مؤثری است برای ناباروری های ناشی از این بیماری. آمار نشان داده جراحی لاپاراسکوپی اندومتریوز نسبت به لاپاراسکوپی تشخیصی به نرخ باروری بالاتری منتج می شود.
اندومتریوز سطح سه و چهار
در مورد زنانی که به اندومتریوز سطح سه و چهار مبتلا هستند، تا کنون هیچ مطالعه منظمی در باب تأثیر عمل جراحی بر نرخ باروری انجام نشده است.
با این حال سه مطالعه انجام شده حاکی از آن است که هرچقدر اندومتریوز شدیدتر باشد، شانس باروری پس از انجام عمل جراحی کمتر خواهد بود. به بیان دیگر، به نظر می رسد زنانی که به اندومتریوز شدید مبتلا هستند پس از عمل جراحی نسبت به زنان مبتلا به اندومتریوز سطوح پایین تر، شانس باروری کمتری دارند.
با این حال برخی از متخصصین این رشته بر این باورند زنانی که به شدیدترین سطوح اندومتریوز مبتلا هستند پس از انجام عمل جراحی بهترین نتایج را در راستای باروری به دست می آورند. به بیان دیگر به نظر می رسد عمل جراحی شانس باروری این دسته از زنان را نسبت به زنان مبتلا به سطوح پایین اندومتریوز بیشتر افزایش می دهد.
اندومتریوز تخمدانی
در باب چگونگی درمان توده های اندومتریوزی بزرگ تخمدانی در زنانی که به دلیل ابتلا به این بیماری به ناباروری مبتلا هستند مناقشات بسیاری وجود دارد. سه راه اساسی برای درمان این عارضه وجود دارد:
- سوراخ کردن و خالی کردن (کشیدن آب) بافت اندومتریوزی
- سوراخ کردن و لخته کردن (سوزاندن مخاط) بافت اندومتریوزی
- جدا کردن و بریدن بافت اندومتریوزی از روی تخمدان
مطالعات انجام شده زیادی نشان می دهد که جدا ساختن بافت های بزرگ اندومتریوزی (بزرگتر از ۴ سانتی متر قطر) شانس باروری را افزایش و شانس بازگشت مجدد را در مقایسه با روش اول و دوم بیشتر کاهش می دهد.
خارج ساختن بافت اندومتریوزی تخمدانی درد بیمار را کاهش می دهد و برداشتن تخمک برای لقاح خارج رحمی ivf را تسهیل می نماید.
با این وجود برداشتن بافت اندومتریوزی از روی تخمدان ممکن است به برداشتن بخشی از بافت تخمدان، از جمله برخی از فولیکول ها نیز منجر شود. این امر به خصوص در مورد زنانی که قبلاً نیز در ناحیه تخمدان ها تحت اعمال جراحی قرار گرفته اند،می تواند به کاهش عملکرد تخمدان منجر شود.
نشانه های نازایی در زنان
عواملی زیادی باعث نازایی در زنان می شوند که شایع ترین آنها به شرح ذیل می باشد:
- آسیب به لوله های فالوپ
ساختار لوله های فالوپ به گونه ایست که تخمک تولید شده در تخمدان را به رحم منتقل می کند. تخمک ها در این فضا شروع به رشد می کنند. پس از عفونت های لگن، آندومتریوز و جراحی لگن این لوله ها، دچار آسیب می شوند. این آسیب می تواند مانع رسیدن اسپرم به تخمک شود.
- مشکلات هورمونی
در شرایط عادی تغییرات هورمونی باعث آزاد شدن تخمک از تخمدان می شود ولی اختلال در هورمون ها پوشش رحم را ضخیم می کند که مانع از رسیدن تخمک ها به رحم می شود.
- چسبندگی دهانه رحم
برخی از خانمها شرایطی دارند که مانع از عبور اسپرم از طریق مجرای گردن رحم می شود. رحم به دلیل پولیپ ها و فیبروئیدها به خصوص در بارداری به آن آسیب می رساند. پولیپ های رحم و فیبروئید زمانی اتفاق می افتد که سلول های بسیار زیادی در اندومتر و رحم رشد می کند.
تقریبا ۲۰% زوج هایی که مشکل نازایی دارند علت آن ناشناخته می باشد .
درمان نازایی
- لاپاراسکوپی
یکی از روش های تشخیص و درمان نازایی لاپاراسکوپی می باشد . از طریق این روش لوله ای که مجهز به دوربین می باشد وارد شکم کرده و امکان مشاهده تخمدان ، لوله های فالوپ وجود دارد . از این طریق می توان رشد غیر طبیعی آنها را دید . همچنین انسداد لوله های فالوپ از طریق لاپاراسکوپی قابل تشخیص می باشد .بافتهای اندومتریوز که در خارج از رحم رشد می کنند از این طریق تشخیص داده می شوندو در صورت نیاز برداشته می شوند. لوله های فالوپ در صورتی که دارای پولیپ و تومور هستند حذف شده و مسیر آن باز می شود.
- هیستروسکوپی
یکی از روش های درمان نازایی هیستروسکوپی می باشد . پزشک متخصص زنان وسیله ای به نام هیستروسکوپ را در درون رحم از طریق دهانه رحم قرار می گیرد. برای از بین بردن پولیپ ها و تومورهای فیبروئید از این روش استفاده می شود.
- دارودرمانی
پزشک متخصص اگر دلیل ناباروری را مشکلات تخمدان تشخیص دهد، داروهایی مانند کلومیفن سیترات ،گنادوتروپین ها مانند Gonal-F، Follistim، Humegon و Pregnyl یا لتروزول تجویز می کند. گنادوتروپین ها از جمله داروهایی هستن که کمک به تخمک گذاری می کنند. این داروها همچنین می تواند به فرد کمک می کند کند تا باروری از طریق تولید تخمک صورت گیرد.
متفورمین (Glucophage) نوع دیگری از داروهایی است که ممکن است در صورت مقاومت به انسولین یا سندرم تخمدان پلی کیستیک به روند تخمک گذاری کمک می کند.
بنابراین تصمیم در مورد برداشتن یا برنداشتن بافت اندومتریوزی روی تخمدان باید با دقت و با توجه به شرایط بیمار اتخاذ شود.