کیست تخمدان یکی از مشکلات شایع در زنان است که می‌تواند به طور قابل توجهی بر سلامت و کیفیت زندگی آنها تأثیر بگذارد. کیست‌های تخمدان ممکن است در اندازه و شکل‌های متفاوتی ظاهر شوند و همچنین می‌توانند به صورت تکی یا چندتایی در یک یا هر دو تخمدان وجود داشته باشند. در این مقاله، به بررسی جزئیات کیست تخمدان، علل و عوامل موثر در بروز این مشکل و نحوه تشخیص و درمان آن خواهیم پرداخت.
در ادامه، روش‌های تشخیص کیست تخمدان را بررسی می‌کنیم که شامل استفاده از تصویربرداری تخته شکمی، سونوگرافی و آزمایشات خونی می‌شود. همچنین، روش‌های درمانی از جمله مشاهده و نظارت، داروهای هورمونی و در صورت لزوم، جراحی را نیز مورد بررسی قرار می‌دهیم.
آناتومی تخمدان
همه خانم ها دارای دو تخمدان هستند که یکی در طرف راست و دیگری در طرف چپ رحم قرار گرفته اند. اندازه این تخمدان ها به اندازه بادام بوده و تخمک ها در هر دوره از عادت ماهیانه در درون تخمدان ها شکل می گیرند. کیست های تخمدانی ممکن است برای هر خانمی به وجود بیاید که شامل کیسه هایی است که پر از مایع بوده می توانند سبب روز مشکلاتی شوند. البته این نکته را باید ذکر کرد که ممکن است اکثر کیست های تخمدانی هیچ نوع نشانه و علائمی و دردی نداشته باشند.
کیست تخمدان چگونه به وجود می آید؟
در برخی از مواقع، فولیکول‌ها در حین تخمک‌گذاری پاره نمی‌شوند و تخمک آزاد نمی‌کنند. به جای آن، مایعات بیشتری درون خود جمع می‌کنند و به یک کیست فولیکولی (Follicular cyst) تبدیل می‌شوند.
در موارد دیگر، فولیکول تخمک آزاد می‌شود، اما کیسه آن به جای حل شدن، دوباره بسته می‌شود و با خون و مایعات دیگر پر می‌شود. این نوع کیست به نام “جسم زرد” یا “کورپوس لوتئوم (Corpus luteum cyst)” شناخته می‌شود. کیست‌های به وجود آمده در هر یک از این وضعیت‌ها به عنوان “کیست‌های فانکشنال تخمدان (Functional ovarian cysts)” شناخته می‌شوند که از شایع‌ترین انواع کیست‌های تخمدان هستند.
انواع کیست های تخمدان
شایع ترین کیست های تخمدان فونکسیول functional هستند که ممکن است طی حالت نرمال چرخه قاعدگی ایجاد شوند. نوع نادر دیگری از کیست های تخمدانی وجود دارند که عبارتند از :
- کیست های سیستادنوم مخاطی
- کیست های تخمدان درموئید
- کیست تخمدان هموراژیک
- کیست فولیکولی تخمدان
- کیست جسم زرد تخمدان
- کیست اندومتریوئید
کیست های سیستادنوم مخاطی
کیست های سیست آدنوما که از بافت تخمدانی ایجاد می شوند، می توانند از مواد موکوسی و یا مایع آبکی تشکیل شده باشند.
کیست های تخمدان درموئید
کیست های درموئید زمانی ایجاد می شوند که بافت زیر پوست جمع می شود. این کیست ها ممکن است حاوی مو، دندان یا اعصاب باشند. آنها معمولاً در بدو تولد ظاهر می شوند. کیست‌های درموئید اغلب روی سر و گردن شما ایجاد می‌شوند، اما ممکن است در تخمدان‌ها، ستون فقرات یا هر جای دیگری از بدن شما نیز باشند. اگرچه کیست های درموئید معمولاً بی ضرر هستند، ارائه دهندگان اغلب این کیست ها را با جراحی حذف می کنند.
کیست تخمدان هموراژیک
کیست های تخمدان خونریزی دهنده (HOCs) معمولاً از خونریزی به جسم زرد یا سایر کیست های عملکردی ایجاد می شوند. ویژگی های رادیوگرافی بسته به سن خونریزی متغیر است. آنها معمولا در عرض هشت هفته برطرف می شوند.
کیست فولیکولی تخمدان
کیست های فولیکولی به عنوان کیست های تخمدان خوش خیم یا کیست های عملکردی نیز شناخته می شوند. اساساً آنها پاکت های بافتی پر از مایع هستند که می توانند روی یا در تخمدان شما ایجاد شوند. آنها معمولاً در زنان در سنین باروری در نتیجه تخمک گذاری رخ می دهند. به ندرت پیش می آید که دختران نابالغ دچار کیست فولیکولی شوند. زنان یائسه به هیچ وجه به آن مبتلا نمی شوند. هر کیستی که بعد از یائسگی در یک زن ایجاد می شود نیاز به ارزیابی دارد.
کیست جسم زرد تخمدان
کیسه های فولیکولی معمولاً پس از آزادسازی تخمک حل می شوند. اما اگر کیسه حل نشود و باز شدن فولیکول ها بسته شود، مایع اضافی در داخل کیسه ایجاد می شود و این تجمع مایع باعث ایجاد کیست جسم زرد می شود.
کیست اندومتریوئید
بخشی از شرایطی است که به نام اندومتریوز شناخته می شود، این نوع کیست زمانی ایجاد می شود که بافت آندومتر (غشای مخاطی که لایه داخلی دیواره رحم را تشکیل می دهد) در تخمدان ها رشد می کند. این بیماری زنان را در طول سال های باروری تحت تاثیر قرار می دهد و ممکن است باعث درد مزمن لگن مرتبط با قاعدگی شود.
علائم و نشانه های کیست تخمدان
معمولا کیست ها هیچ نشانه ای ندارند اما با بروز علائم باز هم نمی توان به طور قطع آن ها را تشخیص داد، چرا که دیگر بیماری هایی همچون آندومتریوز نیز علائمی مشابه با کیست تخمدان دارند. در صورتی که کیست های تخمدانی بزرگ شوند، می توانند سبب بروز درد در ناحیه شکم شوند. این امر همچنین می تواند سبب فشار بر روی مثانه شود و سبب تکرر ادرار در فرد شود.نشانه هایی که حاکی از کیست تخمدان است، عبارتند از :
علائمی که ممکن است در اثر کیست های تخمدانی در افراد به وجود آید عبارتند از :
- نفخ کردن شکم
- سیری زودرس
- فشار بر روده ها
- احساس درد هنگام دفع
- داشتن موهای زائد زیاد
- احساس سنگینی زیر شکم
- دردهای متناوب و مبهم لگنی
- درد در حین برقراری رابطه جنسی
احساس درد در لگن
دردی مداوم و متناوب و در عین حال مبهم که در ناحیه کمر و ران ها گسترش می یابد و این درد درست قبل از آغاز و یا تمام شدن پریود ایجاد می شود.
چه عواملی باعث کیست تخمدان می شود؟
برخی عوامل هستند که سبب بروز کیست تخمدان می شوند. برخی از این علل عبارتند از :
رشد فولیکول
فولیکول از یک کیسه حاوی مایع عادی است که دارای یک تخمک می باشد. فولیکول در زمان پریود به صورت عادی رشد می کند و برای آزاد کردن تخمک باز می شود زمانی که این عملکرد دچار اختلال شود کیست فولیکولار را بوجود می آورد. این نوع کیست ها خطر جدی ندارد و به صورت خودکار در عرض مدت زمان چند روز الی چند ماه بهبود می یابد.
عامل آسیب عروق خونی
بر اثر صدمه دیدگی عروق خونی کوچک، مایع موجود در آن به کیسه تخمک انتقال می یابد و باعث ایجاد کیست از نوع هموراژیک یا اندرومتریوئید می شود.
رشد غیر معمول تخمدان
در مواردی که بافت های تخمدان در جهت کمک به رشد بافتهای دیگر قسمتهای بدن به صورت غیرعادی پیشروی می کند، کیست هایی به نام درموئید به وجود می آورد.
آندومتریوما
هنگامی که بافت جداره داخلی رحم در خارج از مکان خود (خارج از رحم ) رشد کند شخص دارای اندومتریوز می باشد. این عارضا دارای علائم درد بسیاری می باشد و برای تولید مثل خطرناک است.
عوامل هورمونی
تغییرات در سطح هورمون‌ها می‌تواند باعث بروز کیست تخمدان شود. برخی از کیست‌های تخمدان ناشی از عوامل هورمونی مانند سندرم تخمدان چاقی (PCOS) هستند. در PCOS، سطح بالای هورمون‌های اندروژن (مانند تستوسترون) باعث تشکیل کیست‌های تخمدان می‌شود.
اختلالات تخمدان
برخی اختلالات تخمدان ممکن است باعث بروز کیست شوند. به عنوان مثال، آندومتریوز که به تغییر در ساختار تخمدان مربوط است، می‌تواند منجر به ایجاد کیست شود.
عوامل جراحی
برخی از کیست‌های تخمدان ناشی از جراحی‌های مرتبط با تخمدان مانند عمل سزارین، عمل برداشت تخمدان، یا عمل جراحی در ناحیه تخمدان‌ها هستند.
عوامل عفونی
عفونت‌های تخمدان می‌توانند باعث تشکیل کیست شوند. عفونت‌های باکتریایی یا ویروسی مانند عفونت آلودگی تخمدان‌ها (PID) می‌توانند به ایجاد کیست تخمدان منجر شوند.
عوامل محیطی
برخی عوامل محیطی مانند تغییرات هورمونی ناشی از داروها، تماس با مواد شیمیایی ضروری (مانند بنزن) و ترکیبات شیمیایی موجود در محصولات شخصی می‌توانند به بروز کیست تخمدان کمک کنند.
چه افرادی بیش تر دچار کیست تخمدان می شوند؟
اکثر خانم‌ها در طول عمر خود با کیست تخمدان مواجه شده و یا در معرض احتمال ابتلا به آن هستند. با این حال، افرادی که دارای شرایط زیر هستند، ممکن است بیش تر از سایر افراد در معرض خطر ابتلا به این بیماری هستند :
- ابتلا به کیست تخمدان در افرادی که در دوران باروری هستند، رایج‌تر است.
- احتمال تشکیل و باقی‌ماندن کیست تخمدان در دوران بارداری بیشتر است.
- اگر پیش‌تر به این نوع کیست‌ها دچار شده‌اید، احتمال ابتلا مجدد به آن افزایش می‌یابد.
- وجود مشکلاتی همچون اندومتریوز، نقص هورمونی یا مصرف برخی داروها برای تخمدان‌ها می‌تواند خطر ابتلا را افزایش دهد.
چه روش های تشخیصی برای کیست های تخمدان وجود دارد؟
در ابتدا برای اینکه بدانید آیا به کیست تخمدان مبتلا هستید یا خیر، برای شما آزمونی در نظر گرفته ایم، لطفا با دقت به پرسش ها پاسخ دهید :
روش های متعددی برای تشخیص کیست های تخمدانی وجود دارد که در اینجا به برخی از آن ها اشاره می کنیم :
روش بالینی
یکی از بهترین و موثرترین راه های تشخیص کیست های تخمدانی، روش بالینی است. تشکیل کیست تخمدان می تواند سبب افزایش سطح هورمون های انسولین، تستوسترون، LH و پرولاکتین شود. پزشک متخصص نیز می تواند در معاینه لگنی کیست را تشخیص دهد.
باید به این نکته توجه داشت که اگر کیست تخمدان حاوی ترکیبی از کیست مایع و جامد باشد، نیاز به بررسی های بیش تری دارد. به همین دلیل باید تست و آزمایش های بیش تری برای آن انجام شود.
سوالات متداول
تحقیقات نشان می دهد که خوردن جگر مرغ نقشی در ایجاد کیست تخمدان ندارد اما استعمال دخانیات از جمله سیگار می تواند احتمال بروز کیست های فیزیولوژی و هورمونی را در تخمدان بالا ببرد.
کیست تخمدان هیچ تاثیری بر روی نوع زایمان ندارد اما می تواند در روند بارداری تاثیر داشته باشد؛ چرا که برخی از این کیست ها سبب افزایش ناباروری در افراد می شوند. مثلا ارتباط مستقیمی بین ناباروری و تخمدان پلی کیستیک وجود دارد.
کسی که به کیست تخمدان دچار شود، باید از نوشیدن نوشابه، آب میوه های صنعتی و غذاهای شیرین اجتناب کند. با رعایت این موارد، دیگر نیازی به رژیم غذایی نخواهد بود. همچنین فرد باید مصرف سبزیجات تازه و غذاهای فیبری را افزایش دهد.
وقتی که کیست تخمدان فردی دچار پارگی می شود، به خصوص اگر کیست کوچک باشد، علائم خاصی به همراه ندارد ، اما بعضی از کیست هایی که پاره می شوند، علائمی نظیر درد شدید و خونریزی داخلی دارند. ممکن است در برخی افراد، زمانی که ورزش می کنند، همراه با درد همراه باشند، و در برخی از افراد دیگر با تب و بیماری های گوارشی همراه باشند.
پاسخ این پرسش مثبت است. کیست تخمدان می تواند در هر سنی ایجاد شود.
تا به حال اثبات نشده است که علت اصلی به وجود آمدن کیست تخمدان می تواند عوامل ژنتیکی و یا ارثی باشد. ولی گاهی اوقات یک سری عوامل محیطی و زنتیکی سبب این کیست ها شده اند.
در صورتی که کیست به دلیل سندرم تخمدان پلی کیستیک و یا همچنین بر اثر آندومتریوز ایجاد شود، می تواند سبب تنبلی تخمدان و نازایی در افراد گردد. شاید این عوامل خود به طور مستقیم سبب ناباروری نشوند، اما می توانند ناباروری در کاهش دهند.
در اکثر موارد، کیست تخمدان سبب سرطان نمی شود. در صورتی که این کیست ها به موقع درمان نشوند، می توانند سبب سرطان شوند. اگر این کیست ها با عمل لاپاراسکوپی و یا لاپاراتومی درمان شوند، خطر ابتلای دوباره به این نوع کیست ها کاهش می یابد.
استرس می تواند منجر به سندرم تخمدان پلی کیستیک (PC-OS) شود. ارتباط بین PCOS و استرس عاطفی زمانی آشکار شد که محققان تأثیر داروهای هومیوپاتی را در درمان PCOS مطالعه کردند.
کیست تخمدان می‌تواند منجر به تخمک‌گذاری غیرطبیعی شود و طبق گزارش انجمن پزشکی تولیدمثل آمریکا، اختلال تخمک‌گذاری ۲۵ درصد از موارد ناباروری زنان را تشکیل می‌دهد. کیست های بزرگ تخمدان یا کیست های ناشی از آندومتریوز یا سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) می توانند باروری زنان را مختل کنند.
کیست های تخمدان در زنان در سنین باروری که عادت ماهانه منظمی دارند بیشتر دیده می شود. در اواسط چرخه شما، در زمان تخمک گذاری، سلول ها یا فولیکول ها در تخمدان شما یک تخمک تولید می کنند. هر چند وقت یکبار فولیکول تخمک را آزاد نمی کند. در عوض، کیست فولیکولی ایجاد می کند.
سیستادنوماها آنهایی هستند که از سلول‌های پوشاننده لایه بیرونی تخمدان ایجاد می‌شوند و می‌توانند با مایع آبکی یا مخاطی پر شوند. هر دوی این نوع ممکن است برای کیست تخمدان نیاز به جراحی داشته باشند. اما این جراحی نباید بر باروری تأثیر بگذارد، مگر اینکه پزشک تخمدان را خارج کند.
غذاهای پر فیبر، از جمله بروکلی، سبزیجات، بادام، انواع توت ها و کدو حلوایی. پروتئین های بدون چربی، از جمله ماهی، توفو و مرغ. غذاها و ادویه های ضد التهاب از جمله گوجه فرنگی، زردچوبه، کلم پیچ، روغن زیتون و بادام.
